Sidan kommentarfeltet kjem til å gå heilt av hengslene dersom eg hevdar at den sittande amerikanske presidenten er betre enn våre eigen monark, lat meg først vere klinkande klar:
Kong Harald er milevis betre enn president Trump. Dersom du tek vekk namna og let tittelen stå, derimot, er saka eit heilt anna:
President slår konge.
29. januar stemte Stortinget over framtida til monarkiet for 13. gong. Heller ikkje denne gongen gjekk forslaget gjennom, men med 36 av 169 representantar som stemte for å avskaffe kongehuset var oppslutninga rekordhøg.
Likevel burde den vore høgare.
Som eit moderne egalitært samfunn er Noreg på mange måtar eit hyklerisk samfunn. «Alle er like mykje verdt» er eit mantra vi kan høyre både på skulen og på heimebane. Eit godt mantra.
«Alle er like mykje verdt...» seier vi til borna våre, men ved å støtte monarkiet legg vi til eit stumt «... med unntak av kongefamilien, som er meir verdt enn resten.» For det herskar liten tvil om at medlemmane av kongefamilien er heva over resten av oss. Dei har høgare status, dei vert behandla annleis og dei «fortenar» eit heilt anna nivå med respekt.
Alle er ikkje like mykje verdt i Noreg.
Dersom kongen skulle snuble over denne artikkelen vil eg sjølvsagt presisere at kongen er, vel, konge. Kong Harald har vore, og er, ein sterk og samlande figur, og attpåtil ein særs jovial konge som er lett å like. Nettopp det er styrken til det norske monarkiet. Det er folk vi likar, som gjer det mykje vanskelegare å avsetje dei. Hadde kongen vore ein kjønnsdiskriminerande xenofob som på fritida dreiv med dyremishandling, hadde det vore mykje enklare å avsetje han.
Det hadde faktisk vore bortimot umogleg å ikkje avsetje han. Slik er ikkje kong Harald, han står derimot fram som ein raus og omsorgsfull konge, noko som ofte er hovudargumentet til dei argaste monarkistane: vi har ein flott kongefamilie, kvifor skal vi avskaffe monarkiet? «Eg likar kongen, eg.»
Her stiller vi oss prinsipielt til veggs. Som eit av dei soleklare fremste argumenta til monarkistane seier dette at vi forsvarar kongefamilien fordi vi likar dei. Ikkje fordi vi meiner det er eit godt styresett, men fordi vi likar dei. Vi greier ikkje å tenke forbi dei gode og varme kjenslene nordmenn flest har om kongefamilien. På motspørsmålet «kva om kongen hadde vore dårleg?» kjem det sjeldan noko godt svar. I mi erfaring kan det variere frå «men det skjer ikkje,» til «jaja, då får vi avsetje han når han er dårleg då.»
Eg gjentar meg sjølv: vi støttar ikkje styresettet, vi støttar ein triveleg familie. Prinsipielt hevdar det egalitære norske samfunnet at alle er like, men i realiteten er det framleis eit stort fleirtal av nordmenn som ikkje greier å leve opp til dette i praksis.
Eit anna argument er at kongen og dronninga er våre representantar, våre andlet utad. Apolitiske figurar som kan reise rundt og representere Noreg på ein framifrå måte. Og ja, det er absolutt ein verdi i det, all den tid ein politisk vald figur alltid vil står for ei viss politisk retning.
Så lenge dei er gode representantar. Så lenge dei representerer noko vi alle kan stå inne for. Det vil eg hevde at det noverande kongeparet gjer, men kva om vi får ein monark som ikkje gjer det? Det fører oss eigentleg eit hakk attende, for argument om representantskap er berre godt så lenge vi er einige med dei – og sidan vi ikkje er med på å velje dei kan vi aldri vite nøyaktig kva vi får når ein ny monark tek over trona.
I eit kommentarfelt på Facebook, der Sveinung Rotevatn (V) får gjennomgå for å vere ein av forslagsstillarane til avstemminga på Stortinget, er det mange som peiker på at vi som republikk «kan risikere å få ein Trump.» Her blir verbet «få» heilt malplassert.
Ein republikk får ikkje ein president. Vi vel ein president. Demokratisk, attpåtil. Det vi derimot kan få, er ein dårleg konge. Til dømes ein Trump med krone på hovudet. Ein som ikkje er demokratisk vald, og ein som vi ikkje kan erstatte. Ein som er heva over resten av oss.
Noko av det meste fascinerande i denne debatten er å sjå Senterpartiet, partiet som meir enn nokon andre snakkar om kor viktig det er med folkestyre. Å nærme oss EU med ein liten millimeter er krise, fordi vi risikerer at Kari Nordmann mistar litt av sjølvråderetten sin. Likevel er partiet det som kanskje meir enn nokon andre forsvarar kongehuset. Eit kongehus som ikkje er vald av folket, i alle fall ikkje av noverande generasjonar. Eit kongehus som arvar makt, og som ikkje får makta si frå folket. Folkestyret er altså ikkje like viktig når det kjem til å velje kven vi vil ha som overhovud.
Nok ein gong, med fare for at folk misforstår: eg òg likar kongefamilien. Dei verkar som trivelege folk som gjer ein god jobb. Monarkiet i seg sjølv, derimot, er ikkje triveleg. Monarki som styreform er ein antikvitet, noko som ikkje høyrer heime i dei moderne samfunna som eksisterer i dag. Å snakke om likeverd og demokrati kan latterleggjerast så lenge vi vel å tvihalde på ein eldgammal tradisjon som forsvarar klasseskilje og gjer narr av folkestyre.
Vi bør sjå den skeive samanhengen mellom «alle er like mykje verdt» og monarkiet. Vi bør omdisponere pengane som vert spytta inn i drifta av kongefamilien og deira verksemd til andre delar av samfunnet som treng pengane meir.
Vi bør gjere slottet om til eit museum, både biletleg og bokstavleg tala. Så er det jo ingenting i vegen for at nokon frå kongefamilien stiller som presidentkandidat? Med den enorme populariteten dei nyt burde det jo vere ei smal sak å vinne den valkampen – og attpåtil demokratisk.
Krypende tvil om kongehusets framtid
LederLyst til å diskutere?
